Obzorja islamske duhovnosti

Knjiga Muhameda Mra- horovića Obzorja is-lamske dijhovnosti u izdanju Izdavačkog cen- - tra El-Kalem objedinja-va studije, eseje i oglede iz isla-ma, islamskih znanosti i kulture, većinom objavljivane tokom dva desetljeća unazad u renomiranim časopisima, revijama i listovima u BiH i izvan nje. Knjiga sadrži predgovor od istog autora, rezi-me na bosanskom, engleskom i arapskom jeziku te opsežno na-vedenu literaturu kao phlog sva-kom eseju. Mrahorović kroz ovo djelo us-tanovljuje opću dekadencu savre- menog muslimanskog svijeta i traga za njenim uzrocima. Kriza, kao temeljni pojam muslimans-kog svijeta današnjice, ponajviše se ispoljava u sferi kulture, u sfe-ri univerzalnog morala i, konačno, to je kriza savremene islamske misli. Autor djela prati unutarnji i vanjski smisao visokih vjersko- akaidskih i društveno-kulturo- loških pojmova i simbola araps- ko-islamskog i bošnjačko-islam- skog mišljenja: Kitab/Božija knjiga/ Kuran, Hadis/verbalna tradicija/ Mu- hammeda, a.s., Tefsir/interpretacija i tumačen¬je Kurana/kao svojevrsna her- meneutika Kurana, Kelima/Logos/, Pero/El-Kalem/, Ploča pomno čuvana /Lev- hi mahfuz/, Univerzalni čovjek /El-In san el-Kamil/, Univerzalna duša /En-Nefs el-Kullijja/ i njena tri stadija: uznemirena duša (levvama), zločesta duša (emmare bi-s- sui) i smirena duša (mutmein- na), O Danu proživljenja /El- Gašije/, Tevhid/strogi monoteizam/, Kolonijalizam i dekolonijali- zam islamskih država i moderni neokolonijalizam, Džuma/drukćije tumačenje i primjena/, Mezhebi/ tradicionalne šeriatsko-pravne škole/ itd. Mrahorović uspijeva da tradi-cionalni oblik vjerskog predavan¬ja, tj. Vaza iz džamije, sa ćursa i minbera, postavi na javnu tribi¬nu, za univerzitetsku katedru. Na taj način taj govor i taj jezik, podignut na nivo općeprepoz- natljivog društveno-humanistič- kog pojmovlja, zadobija najširi vjersko-teološki, kulturni i nacio¬nalni značaj. Teologija, zasnovana na raciju, na način pozitivnih znanosti no-vovjekovna, u čijem centru stoji pojam logosa, ne posjeduje uoso- bljen predmet vlastitog istraži-vanja niti ga vlastitim angažma-nom zadobija, što je lišava samo-ga statusa znanosti. U tom smis-lu, teologija prerasta u antropolo-giju i iznevjerava sam pojam Bo- Istovremeno, znanje i spoznaja Boga utemeljno na Ob- javi-objavi kao iskustvu teksta objavljene Knjige/Kurana - ne iskazuje se kao teologija, nego kao hermeneutika Objave. Na taj način pojam teologije ostaje izvan islama i, legitimno ili ne, egzistira u kršćanskom očovječenju Boga, ili kod jevreja. Bitno islamsko mišljenje isključuje svaki pojam teologije. Pa ipak, islam našeg doba, obilježen metafizikom kao teh- ničko-tehnološkim racionalite- tom Zapada, poprimio je sve for¬me i teologije i ideologije u pu¬nom značenju tih riječi. Funda¬mentalne kategorije islamskog vjerovanja i mišljenja - zekat, post, namaz, džuma-namaz, Sun- net, hadis, idžma, šura, idžtihad, hilafet - ili su iznuđeno statične i zamrznute, ili pak nepripravljeno stavljene u kretanje, te kao takve trpe destruktivna pretumačenja, samopromjene i transformacije po drugom, a ne po sebi. Usvajajući ekstremne društve- no-povijesne modele i znanstve- no-umjetničke figure zapadnjač-ke, evro-američke kulture i civili¬zacije, kroz raznolike forme se- kularizma, liberalizma, naciona-lizma, fundamentalizma, scijen- tizma, pragmatizma, orijentaliz-ma, okcidentalizma i drugih izama, savremeni islamski svi¬jet prikriva vlastitu materijalnu ,i duhovnu inferiornost. Utoli-ko se on, kao takav, bez cjelo-vitosti vlastitog identiteta, na kraju dvadesetog stoljeća pretva-ra u interesne regije i sfere dra-matičnih eksperimenata i avantu-ra inpersonalnog i dehumanizira-nog čovjeka Zapada, zapadnih institucija, organizacija i država. Palestina, Irak, Liban, Afganis-tan, Kašmir, Turska, Indonezija, Čečenija, Dagestan, Sudan, Alžir, Saharska Demokratska Republi-ka, Kuvajt, Bosna i Kosovo, samo su istaknuti primjeri tih pohoda i tih udara. Mrahorović, unutar bošnjačko- muslimanske savremenosti u Bosni, selimovićevski rečeno, kao i tužilac, i sudija, i optuženi jed- novremeno, ukazuje na zaborav autentične islamske misli, kao za¬borav vjerske misli uopšte i upućuje na sve tragične posljedi-ce tog zaborava. Zaborav Boga, čak i u teologiji - jer islam je od samoga Boga objavljena istina o Bogu kao takvom - Mrahorović, paradoksalno razotkriva upravo kroz ključne teološko-filozofske kategorije i pojmove kao svoje-vrsnu adornovsku negativnu di-jalektiku, kao malo lukavstvo uma koje na taj način osvjetljava i zaobilazi raznolikosti modernih otuđenja vjere u formama nadja, trdicija, institucija, crkvi i religija. Obnova vjerske misli u svim seg-mentima njenog teološko-histori- jskog hoda kao povratak Objavi i ličnosti Myhammeda, a.s., i na tim osnovama obnova politike, kulture, ekonomije, morala, ob-nova države i prava, društva i porodice, vojne odbrane i zaštite, slobode govora, jezika i medija, ključni su pojmovi i izrazi ovoga djela. Tezu da je islam uzmak-nuo pred savremenom znanoš-ću, veli Mrahorović, moguće je osporavati antitezom o identitetu religije i uma u islamu. Na taj način Mrahorović izbija na put najboljih tradicija islamskog re-formizma s početka ovog stoljeća (Afgani, Abduhu, Kevakibi, Ibn Badis) i svrstava se u red avan-gardnih bošnjačko-islamskih mislilaca (Čaušević, Dozo, Smaj- lović, Izetbegović). Utoliko ova knjiga teoloških eseja, kako stoji i u podnaslovu, posjeduje sve osobine analitičko- kritičkog i istraživačkog rada, te kao takva, zahtijevajući svestrano obrazovanog čitaoca, predstavlja značajno i inspirativno vjersko- teološko djelo, ozbiljan doprinos kulturnoj povijesti Bošnjaka, isla-ma i muslimana u Bosni.